Koło Biłgoraj

Niemal wszyscy weterani członkowie ŚZŻAK Rejonu Biłgoraj byli żołnierzami AK Oddziału por. Józefa Steglińskiego „Corda” – Komendanta Rejonu „Akademia”, dowódcy I Obwodu AK Biłgoraj. Podejmowane przez nich próby upamiętnienia etosu AK były torpedowane przez ówczesne władze PRL-u. Żołnierzy Polskiego Państwa Podziemnego nadal uważano za „zaplutych karłów reakcji” – ludzi drugiej kategorii. Jedynym miejscem gdzie mogły pojawić się tablice upamiętniające AK były polskie świątynie. Tak też działo się w Biłgoraju. Z inicjatywy biłgorajskiego środowiska AK i dzięki uprzejmości księdza Edmunda Markiewicza, proboszcza parafii pw. WNMP w Biłgoraju, w listopadzie 1985 r. w kościele parafialnym odsłonięto tablicę ku czci żołnierzy AK Obwodu Biłgorajskiego. Podobną tablicę odsłonięto również w kościele pw. św. Jerzego w 1986 r. Pomimo niesprzyjających warunków i inwigilacji środowisko byłych żołnierzy AK spotykało się w konspiracji, snując plany na przyszłość.

Na jednym z takich nielegalnych spotkań 13 kwietnia 1967 r. w mieszkaniu Ireny („Irka”) i Wincentego („Osa”) Kotów z udziałem dowódcy oddziałów leśnych kpt. Tadeuszem Sztumberk-Rychterem, ps. „Żegota”, por. Antonim Radzikiem, ps. „Orkisz”, a także partyzantami: Antonim Nowińskim, ps. „Burak”; Bronisławem Rogowskim, ps. „Mały”; Czesławem Ludwikiem; Aleksandrem Szozdą, ps. „Wisiorek” zrodziła się inicjatywa ufundowania pomnika Żołnierzom AK Obwodu Biłgorajskiego. W zamyśle inicjatorów przyszły pomnik miał także upamiętniać akcję odbicia więźniów z biłgorajskiego więzienia w dniu 23 września 1943 r. Po 25 latach od podjętej inicjatywy żołnierzy AK już w wolnej Polsce ze składek społeczeństwa ufundowano pomnik Żołnierzy Armii Krajowej Obwodu Biłgorajskiego i odsłonięto go na skwerze Solidarności 27 września 1992 r. przy ul. Tadeusza Kościuszki. Przy pomniku AK, zawsze 1 sierpnia o godz. „W” (17.00) dźwięk syreny informuje mieszkańców Biłgoraja o corocznych uroczystościach z okazji rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego. Postanowiono, że upamiętnienie akcji odbicia więźniów z biłgorajskiego więzienia uhonorowane zostanie odrębną inicjatywą – Zarząd ŚZŻAK Rejonu Biłgoraj podjął decyzję by utrwalić pamięć byłego więzienia w Biłgoraju przy ul. Zamojskiej nr 20 w formie trwałej struktury upamiętnienia. 

Po rozwiązaniu ZBoWiD-u (Związek Bojowników o Wolność i Demokrację) – jedynej oficjalnej struktury zrzeszającej byłych uczestników ruchu oporu – mogła nastąpić długo oczekiwana normalizacja i weryfikacja struktur kombatanckich okresu okupacji niemieckiej. Na kanwie tych zmian powstała długo wyczekiwana ogólnoświatowa organizacja zrzeszająca byłych Żołnierzy Armii Krajowej pod nazwą Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej (ŚZŻAK). Już 12 stycznia w 1990 r. powstało Koło Obwodowe ŚZŻAK w Biłgoraju i pod taką nazwą funkcjonowało do 1992 r. W 1993 r. zamieniono nazwę na Koło Rejonowe ŚZŻAK w Biłgoraju. Przez pierwsze miesiące działalności spotkania zarządu koła odbywały się w domach prywatnych, najczęściej w domu prezesa mjr. Wacława Kulińskiego. Sztandar AK Obwodu Biłgorajskiego przechowywany był również w domu prywatnym por. Antoniego Nowińskiego. Od 1992 r. członkowie zarządu koła odbywają dyżury w każdy czwartek w biurze ŚZŻAK (23–400 Biłgoraj, ul. T. Kościuszki 88, pok. 19 – budynek Urzędu Gminy). Już na samym początku działalności Zarząd ŚZŻAK Obwodu Biłgoraj za jedno z ważniejszych zadań uznał pilną potrzebę odkłamywania polskiej
historii, walki o honor i etos największej podziemnej armii okresu II wojny światowej – Armii Krajowej. 

Cele i zadania statutowe zamierzano zrealizować w działaniach wielopłaszczyznowych poprzez:
1. Współpracę z Zarządem Głównym w Warszawie, Zarządem Okręgu w Zamościu, kołami terenowymi Inspektoratu Zamojskiego ŚZŻAK
2. Współpracę z samorządem terytorialnym
3. Współpracę z parafiami Kościoła rzymskokatolickiego 300 301
4. Współpracę z Instytutem Pamięci Narodowej Oddział w Lublinie
5. Ścisłą współpracę ze szkołami wszystkich szczebli
6. Współpracę z instytucjami kultury (muzea, ośrodki i domy kultury)
7. Współpracę z instytucjami i organizacjami pozarządowymi (grupy rekonstrukcji historycznej, organizacje młodzieżowe, związki zawodowe, organizacje kombatanckie).

Rejonowe Koło ŚZŻAK w Biłgoraju

Rejonowe Koło ŚZŻAK w Biłgoraju