Koło Tomaszów Lubelski
12.06.1989 r. – powstanie Koła w trakcie zebrania byłych żołnierzy AK Obwodu Tomaszów Lubelski z inicjatywy Piotra Kosunia i Adolfa Lipowca.
W zebraniu uczestniczyli przedstawiciele wszystkich rejonów:
• Rejon I (Telatyn) – Jan Sierleczko
• Rejon II (Wereszczyca) – Antoni Maryńczak
• Rejon III (Komarów) – Marian Leszczyński
• Rejon IV (Dąbrowa) – Władysław Kowalczuk
• Rejon V (Susiec) – Bronisław Malec
• Rejon VI (Sabaudia Tomaszów) – Bolesław Skurcz
• Rejon VII (Komarów) – Eugeniusz Wiśniewski
• oraz Piotr Kosuń, Adolf Lipowiec, Hipolit Wolak (członek AK okręgu Lublin), Czesław Włoch.
W czasie obrad ustalono datę zebrania delegatów – wrzesień 1989 r. oraz ustalono siedzibę Koła AK w Tomaszowie Lubelskim. Datę kolejnego zebrania ustalono z wyprzedzeniem, by zarząd mógł wysłać deklaracje członkowskie w teren. Zobowiązano tymczasowy zarząd do wytypowania delegatów z każdego rejonu (po cztery osoby) i zawiadomienia ich o terminie i miejscu następnego zebrania.
Od stycznia 1990 do stycznia 2001 r. liczyło 278 członków zwyczajnych i 43 członków podopiecznych. Tymczasowy Zarząd Obwodu Tomaszów Lubelski (do 28.01.1990 r., do walnego zgromadzenia delegatów):
• prezes – Piotr Kosuń
• wiceprezes – Jan Sierleczko
• sekretarz – Adolf Lipowiec
• skarbnik – Bolesław Skurcz
• członkowie prezydium – Hipolit Wolak, Czesława Włoch.
Prezesem Koła Armii Krajowej Tomaszów Lubelski był Adolf Lipowiec, brak innych członków zarządu.
Zarząd (1991 r.):
• prezes – Włodzimierz Kulaszyński
• wiceprezesi – Jan Rylewicz, Szczepan Mateja
• sekretarz – Stanisław Romanowicz
• członek – Zdzisława Tchor.
Sztandar Koła zarejestrowano pod nr. Sz/Zw/179/2002
Zarząd i jednocześnie delegaci na zjazd Okręgu:
• prezes – mjr Mateja Szczepan
• wiceprezes – Zyza Henryk
• sekretarz – Lucyna Rebizant.
Siedziba Koła Rejonowego w Tomaszowie Lubelskim mieści się w Domu Kombatanta w Tomaszowie Lubelskim przy ul. Zamojskiej 2.
• prezes – śp. mjr. Mateja Szczepan; obecnie – Lucyna Rebizant
• wiceprezes – Henryk Zyza
• skarbnik – Anna Lisikiewicz
• sekretarz – Lucyna Rebizant
• członkowie zarządu – Maryńczak Marian, Helena Mielniczek.
Koło wywodzi się ze środowiska żołnierzy 27 Wołyńskiej Dywizji AK, sekcja 9 pp Ziemi Zamojskiej zorganizowanych w 1982 r. w ZBOWid zarządu
stołecznego woj. warszawskiego. Członkowie tego środowiska mieszkający w województwie lubelskim przeszli do powstałego ŚZŻAK. Zorganizowano
Okręg Zamość (obwód tomaszowski reprezentowali Piotr Kosuń i Adolf Lipowiec), a następnie w latach 1989–1990 powołano obwody oraz koła rejonowe
w miejscowościach: Tomaszów Lubelski, Komarów, Telatyn, Tyszowce, Jarczów, Ulhówek, Susiec, Narol, Cieszanów, Stary Dzików. Początki działalności Koła Rejonowego w Tomaszowie były trudne. Podjęto decyzję o wyborze osób do Zarządu AK.
14.12.1989 r. – w trakcie posiedzenia (otwarcia dokonał prezes Piotr Kosuń) prezydium koła obwodu Tomaszów Lubelski ŚZŻAK sekretarz Adolf
Lipowiec podał do wiadomości, że przyjęto i zarejestrowano 249 członków rzeczywistych i 12 wspierających. Sekretarz zwrócił także uwagę na fakt, że w inspektoracie w Tomaszowie Lubelskim znajduje się około 50 deklaracji złożonych drogą pocztową z obwodu tomaszowskiego, a pozostałe deklaracje zostaną przywiezione przez Piotra Kosunia w celu wpisania do rejestru koła. Postanowiono, że od 6 do 10 stycznia 1990 r. odbędą się zebrania kół rejonowych:
• I – Koło Rejonowe: Telatyn, Łaszczów, Ulhówek, Narol
• II – Koło Rejonowe: Komarów, Tyszowce, Krynice, Tarnawatka, Rachanie
• III – Koło Rejonowe: Susiec, Majdan Sopocki, Narol, Ciesznów
• IV – Koło Rejonowe: Tomaszów Lubelski, Jarczów i Bełżec.
Za zebrania w terenie są odpowiedzialni: w rejonie I – kol. J. Sierleczko, w rejonie II – kol. M. Leszczyński, w rejonie III – kol. B. Malec, w rejonie III
– kol. B. Malec i w rej. IV kol. – P. Kosuń. Na zebraniach miały się odbyć wybory delegatów na zjazd koła obwodowego. Piotr Kosuń poinformował zebranych o pracach wykonanych zgodnie z planem: zorganizowano pierwszą pielgrzymkę do Częstochowy ZWZ-AK w dniu 5 października 1989 r. (tj. w 50 rocznicę powstania ZWZ); uzyskano lokal na biuro (Dom Kombatanta w pokoju nr 16; biuro czynne we wtorki, środy i czwartki w godzinach 10–14); przekazano deklaracje i składki wpisane do Inspektoratu; do biura przyjęto Koło Stowarzyszenia Sybiraków (urzędują w każdą sobotę w godzinach 9–13). Protokół podpisali: sekr. Adolf Lipowiec i prezes Piotr Kosuń. Następne zebrania Kół Rejonowych (Rejon I i IV) Tomaszów Lubelski, Jarczów, Bełżec i Lubycza Królewska odbyły się 29 grudnia 1989 r. (obecne były 94 osoby) i 7 stycznia 1990 r. na którym powołano nowy Zarząd:
• prezes tymczasowego zarządu koła obwodowego (a zarazem wiceprezes Zarządu Inspektoratu w Zamościu) – Piotr Kosuń
• prezes zarządu rejonu – Adolf Lipowiec
• wiceprezes – kol. Antoni Naszyńskiego i kol. Nadwodnik [brak imienia]
• sekretarz – kol. Regina Romanowicz
• skarbnik – kol. Antoniego Knapa
• członkowie zarządu – B. Skurcz, J. Darda, A. Gorzelski i Bronisława Mielniczuka.
Omówiono projekt statutu stowarzyszenia żołnierzy AK przedstawiony przez Adolfa Lipowca. Piotr Kosuń podał krótką informację o działalności stowarzyszenia Żołnierzy AK. Mocno zaakcentował, że wszystkich obowiązuje hasło: „Bóg – Honor – Ojczyzna” oraz wzajemne poszanowanie się członków. W tej chwili nie przewidziano żadnych korzyści z przynależności do AK. Michał Wysocki podał zasady wyboru zarządu, do którego powinny wejść osoby, które swoją postawą i pracą przyczyniły się do rozwoju koła i stworzenia przyjemnej życzliwej atmosfery wśród członków AK i otoczenia. W dalszej części zebrania powołano komisję weryfikacyjną do której weszli: Jan Rylewicz, Włodzimierz Kulaszyński, Leon Słoboda, Antoni Maryńczak. Wybrano także 14 delegatów na Zjazd Koła Obwodu Inspektoratu Zamość: Piotr Kosuń, Adolf Lipowiec, Bronisław Mielniczek, Michał Wysocki, Czesław Włoch, Szczepan Mateja, Bolesław Skurcz, J. Rylewicz, Antoni Gorzelski, Antoni Knap, Antoni Maryńczak, Stanisław Romanowicz, Bolesław Piskarski, E Skorupski. Dyskutanci podkreślali swą chęć, aby uczynić wszystko w celu stworzenia jednej silnej organizacji kombatanckiej.
28 stycznia 1990 r. – w Domu Kombatanta w sali konferencyjnej odbyło się bardzo ważne walne zebranie delegatów żołnierzy AK Obwodu Tomaszów Lubelski, na którym złożono sprawozdanie z działalności od chwili powstania do 28 stycznia 1990 r. ustępującego tymczasowego zarządu obwodu. Zarządowi udzielono absolutorium i wybrano nowych członków zarządu oraz komisji rewizyjnej i wyborczej.
Zarząd:
• prezes – Piotr Kosuń
• wiceprezes – Jan Sierleczko
• sekretarz – Adolf Lipowiec
• skarbnik – Szczepan Mateja
• członkowie zarządu – Antoni Gorzelski, Marian Leszczyński, Bronisław Malec, Karol Żołądek.
W zebraniu uczestniczyło 36 delegatów, co stanowiło 68% ogółu. Zebranie zakończono odśpiewaniem hymnu państwowego. Dnia 16 lutego 1990 r. zwołano posiedzenie Komisji Weryfikacyjnej Koła Rejonowego w Tomaszowie Lubelskim ŚZŻAK w związku z weryfikacją nowo wstępujących członków: W. Kulaszyński jako przewodniczący, Leon Słoboda – sekretarz, Adam Maryńczak i Jan Rylewicz – członkowie. Przyjęto 52 członków, jednego odrzucono z powodu brakujących ważnych dokumentów. Koło Rejonowe w Tomaszowie zaczęło działać aktywnie: zwoływano często zebrania, podczas których omawiano ważne problemy kombatanckie. W kościele pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Tomaszowie Lubelskim za zgodą proboszcza i wiernych wmurowano kilka granitowych pamiątkowych tablic poświęconych ważnym bohaterom – patriotom i osobom, którzy przyczynili się do odzyskania wolności Polski w latach międzywojennych i powojennych. Jako pierwsza na uwagę zasługuje tablica gen. dywizji Stefana Roweckiego, ps. „Grot” – Komendanta Głównego Związku Walki Zbrojnej Dowódcy AK. Każdego roku zamawiane są msze święte w intencji gen. Roweckiego, Zenona Jachymka, ps. „Sławek”, Stefana Kabasa, ps. „Wrzos”, gen. Piskora (grobowiec znajduje się na cmentarzu wojskowym w Tomaszowie, a opiekująca się nim młodzież szkolna z Tomaszowa Lubelskiego pamięta o uporządkowaniu go, zapaleniu zniczy, kwiatach i modlitwie). W następnych latach często zmieniały się składy zarządu AK ze względu na liczbę kombatantów i ważne okoliczności. W latach 1993–1994 prezesem zarządu koła został Cz. Sienkiel, wiceprezesem – W. Kulaszyński, a sekretarzem – Sz. Mateja. W 1994 r. w kościele w Suścu wmurowano w ścianę akt fundacyjny byłych żołnierzy AK obwodu Tomaszów Lubelski i zobowiązano się upamiętniać to wydarzenie coroczną mszą św. odprawianą w każdą niedzielę po trzecim maja w intencji poległych, pomordowanych i zmarłych żołnierzy AK, jak również ofiar pacyfikacji, mordów, więzień, obozów i wysiedleń ludności polskiej wsi i miast powiatu Tomaszów Lubelski i innych miejscowości Zamojszczyzny w czasie II wojny światowej oraz w okresie stalinowskich zbrodni. W 1994 r. Koło Rejonowe Tomaszów Lubelski liczyło 119 osób (w tym czasie zmarło 16 osób). Dnia 17 października 1994 r. na Nadzwyczajnym
Walnym Zebraniu ŚZŻAK w obecności zaproszonych gości płk B. Sobieszczański – prezes Okręgu Zamość, kpt. Teofil Niemczuk – sekretarz Okręgu Zamość, kpt. P. Kasuń – członek Naczelnej Rady ŚZŻAK w Warszawie zostali odznaczeni krzyżem AK. Wybrano również nowego prezesa Koła Tomaszów Lubelski –Szczepana Mateja, wiceprezesa – Jana Rylewicza i J. Mrezę. – Nowy zarząd przyjął uchwałę i wnioski z Walnego Zgromadzenia Członków z 3 października 1994 r., a także zobowiązał się do rzetelnej pracy: zorganizowano wspólny opłatek; przyśpieszono wystawianie wniosków i awansów oraz odznaczeń i odznaki „Akcji Burza”; zakupiono ornat na koronację Matki Boskiej Tomaszowskiej; ufundowano kielich do kościoła w Suścu i wygrawerowano napis: „Fundator VI Rejonu w Tomaszowie Koło Rejonowe AK”; w Rzeszowie zakupiono gwoździe z nazwiskami członków koła, a następnie przytwierdzono je do drzewca sztandaru AK.
Dnia 11 listopada 1993 r. uczestniczono w uroczystości państwowej, która odbyła się w kościele pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Tomaszowie Lubelskim, następnie uczestnicy mszy św. przemaszerowali ul. Słowackiego pod pomnik Józefa Piłsudskiego, gdzie złożono wieńce i kwiaty (koło uczestniczy
w tej uroczystości co roku).
Koło brało udział w pogrzebach członków AK: S. Klimkiewicza, T. Chunela, a także proboszcza parafii Susiec. Koło Rejonowe Tomaszów Lubelski jest związane z parafią Susiec, ponieważ w tym środowisku i okolicach zginęło najwięcej osób w czasie II wojny światowej. Ciągle pracujemy nad atmosferą życzliwości wśród członków – powiadamimy o zebraniach, jednoczymy się, dopingujemy do wyjazdów na uroczystości patriotyczno-religijne w teren, utrzymujemy ścisły kontakt z Okręgiem Zamość, pamiętamy o odznaczeniach i awansach członków, tępimy wszelkie nieporozumienia, wspieramy dobre cenne inicjatywy. Koło należy odmłodzić przez dobieranie młodych ludzi „Zamojszczyzny”, którzy przejęliby działalność kombatancką. Życzliwą i twórczą osobą jest prezes mjr. Mateja, który pełni tą funkcję od 17 października 1989 r. Pod jego opieką koło prowadzi bogatą i ożywioną działalność patriotyczno-religijną: ufundowano wiele tablic pamiątkowych członków AK w kościele pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Tomaszowie Lubelskim maszowie (pięć w Zwierzyńcu, jedna w Licheniu, jedna w Częstochowie), postawiono pomnik żołnierzy AK na placu miejskim przed Domem Kombatanta w Tomaszowie ul. Zamojska 2, organizowano wycieczki-pielgrzymki do Częstochowy, Lichenia, Kozłówki, Warszawy. Prezes współpracuje z Zarządem Okręgu Zamość, wydaje ciekawe książki historyczne (pisane prozą i wierszem), współpracuje z hufcem pracy „Strzelcy w Tomaszowie’’. ŚZŻAK Koło Rejonowe w Tomaszowie Lubelskim prowadzi swoją działalność w oparciu o składki członkowskie przeznaczone na prowadzenie biura, wyjazdy służbowe, udział w pogrzebach, zakup wieńców i kwiatów itp. Członkowie zarządu pracują społecznie, nie pobierając żadnego wynagrodzenia – poświęcają swój czas na sprawy społeczne. Praca koła przynosi wiele szlachetnych efektów: Szkoła Publiczna w Majdanie Górnym nosi imię „Żołnierzy Września 1939 r.”, gdzie każdego roku koło bierze udział w uroczystościach związanych z nadaniem tej szkole imienia, spotykamy się wówczas z młodzieżą, przeprowadzając wywiady, a także słuchamy wierszy i piosenek żołnierskich. Także członkowie koła AK z rejonu Tomaszów Lubelski śpiewają piosenki partyzanckie lub odczytują wiersze napisane przez poetę Augusta Lentowicza z Bełżca, spotykają się na wspólnym opłatku, pamiętają o wzajemnych życzeniach z okazji świąt lub innych uroczystości, organizują wspólne wieczorne spotkania. Szkoła Publiczna w Majdanie Górnym prowadzi Izbę Pamięci Narodowej, która jest uzupełniana przez nowe eksponaty historyczne, wojskowe, żołnierskie. Na uwagę zasługuje też fakt wydania kilku książek historycznych i biograficznych przez prezesa mjr. Mateja Sz. Dnia 1 kwietnia 2015 r. w Tomaszowie imieniem „Żołnierzy Wyklętych” nazwano rondo i ulicę w pobliżu kościoła pw. ojca Pio. Koło Rejonowe w Tomaszowie było inicjatorem tego wydarzenia, z czego koło jest dumne i zadowolone. Działalność Koła Rejonowego w Tomaszowie Lubelskim ciągle jest rozwijana i kontynuowana. Koło stara się w miarę możliwości cały czas pamiętać o miejscach pamięci narodowej na terenie Tomaszowa Lubelskiego oraz rejonu, okręgu i całego kraju, a także o członkach-kombatantach. Ze względu na wiek kombatantów (Leon Słoboda liczba członków ciągle zmniejsza się, organizowanych jest mniej wyjazdów w teren. W 2015 r. Leonowi Słobodzie w setne urodziny wręczono odznaczenie „Pro Partia” i odznakę zasłużonego członka nadaną przez Zarząd Główny Osób Represjonowanych w Warszawie w dniu 5 czerwca 2015 r. dzięki inicjatywie Zarządu ŚZŻAK i Zarządu Okręgu Zamość – prezesowi i posłowi Sławomirowi Zawiślakowi – Leon Słoboda nie krył wielkiego wzruszenia. Odznakę wręczyły dwie osoby z Zarządu Koła w Tomaszowie: L. Rebizant i A. Lisikiewicz. Koło Rejonowe w Tomaszowie przygotowało także pamiątkową statuetkę na szkle z napisem „Najserdeczniejsze życzenia z okazji 100 lat składa Zarząd Koła i Członkowie ŚZŻAK Tomaszów 28 VI 2015 r.” oraz kwiaty. Koło Rejonowe Tomaszów Lubelski ŚZŻAK ma wiele osiągnięć w czasie 25 lat działalności: prowadzenie kroniki na bieżąco przez L. Rebizanta; nadanie Szkole w Majdanie Górnym i Tomaszowie Lubelskim, a także ulicy oraz rondu jego iminia; coroczne wyjazdy na uroczystości patriotyczno-religijne do miejsc pamięci narodowej na terenie miasta, powiatu, województwa, kraju; coroczne wyjazdy do Osuch, gdzie znajduje się największy cmentarz wojskowy i partyzancki, z udziałem patriotów z całej Polski (tutaj przedstawiane są rekonstrukcje walk partyzanckich pod Osuchami i w okolicach). Uroczystość tę zawsze uświetnienia młodzież szkolna z Łukowej (wystąpienia słowno-muzyczne o tematyce wojskowej oraz wystąpienia świadków walk i osób internowanych. Zjeżdżają się tutaj kombatanci z całej Polski z pocztami sztandarowymi poszczególnych kół AK. Ponadto koło czci rocznice różnych bitew w wielu miejscowościach pod Osuchami, bitwy wrześniowe pod Tomaszowem, Zaborecznem, Różą, a także w lasach tomaszowskich i józefowskich. Ponadto koło obchodzi kolejne rocznice wybuchu Powstania Warszawskiego; zapoznaje z treścią filmów o Zenonie Jachymku; funduje tablice majątkowe; stawia pomniki; pomaga chorym w uzyskaniu zapomóg zdrowotnych; wykonuje prace zlecone przez zarząd okręgu; wręcza odznaczenia i krzyże AK.
Członkowie koła spotykają się z młodzieżą szkolną i mieszkańcami pobliskich miejscowości, udzielając wywiadów i wspominając. Wydarzenia te są upamiętniane na fotografiach zamieszczanych w kronice związkowej. Obecnie Koło Rejonowe ŚZŻAK w Tomaszowie Lubelskim liczy 29 członków, 31 nadzwyczajnych, 12 wspomagających. Współpracuje ze szkołami, instytucjami, strzelcami i mieszkańcami Tomaszowa Lubelskiego i okolic. W ostatnich trzech latach koło ściśle współpracuje z organizacją młodzieżową „Strzelcy”, której szefem jest Jarosław Antoszewski – jemu koło zawdzięcza uczestnictwo z pocztem sztandarowym w wielu uroczystościach patriotyczno-religijnych.
30.08.2015 r. – nowym prezesem została Lucyna Rebizant. Dotychczasowy prezes mjr Szczepan Mateja zmarł z 30 na 31.08.2015 r. w wyniku długiej choroby. Miał 92 lata.