Odsłonięcie pomnika Bitwy o Józefów, 04.06.2023
2023-06-13
W dniu 4 czerwca br. upamiętniono 80. rocznicę pacyfikacji Józefowa oraz fakt powstania Rzeczpospolitej Józefowskiej. Rzeczpospolitą Józefowską nazywano czas nieobecności władz okupacyjnych w rejonie Józefowa, po zwycięskiej bitwie, która odbyła się 1 czerwca 1943 roku. Ta bitwa to jedna z wielu na wojennej mapie Zamojszczyzny, jednak wyjątkowa, ponieważ w biały dzień, w śmiałym ataku miejscowe oddziały partyzanckie zmusiły do wycofania się z Józefowa Niemców. Co ważne przeprowadzona, błyskawiczna akcja dała możliwość ucieczki zgromadzonym z zamiarem rozstrzelania mieszkańcom Józefowa.
Podczas wydarzenia przywołano pamięć kilku uczestników bitwy: porucznika Hieronima Miąca ps. Korsarz, dowodzącego bitwą, który zginął w walce z żandarmerią niemiecką 4 sierpnia 1943 r.; porucznika Tadeusza Pęcherskiego ps. Orlik, zamordowanego pod koniec sierpnia 1943 roku przez oddział Gwardii Ludowej w lesie Maziarze; Tadeusza Szanajca ps. Szum, który zginął pod Osuchami w 1944 roku; Krystiana Herca ps. Tarzan, który został zamordowany przez Urząd Bezpieczeństwa 17 lutego 1945 r.; Mariana Zgutki ps. Kogut, który zginął pod Osuchami w 1944 r., a ciała nie odnaleziono; Juliana Futyma ps. Fiat, który umarł tuż po wojnie z wycieńczenia i ciężkiej choroby ścigany przez UB; Józefa Strzałki ps. Zagłoba, wywiezionego w głąb Związku Radzieckiego w 1944 r.; Czesława Mużacza ps. Selim, wywiezionego w głąb Związku Radzieckiego w 1944 r., któremu udało się wrócić do kraju w 1946 r.; Józefa Droździela ps. Radykał, który zginął podczas akcji na posterunek policji ukraińskiej w Łukowej w październiku 1943 r.; Czesława Terleckiego ps. Boruta, uczestnika bitwy pod Osuchami, skazanego na wieloletnie więzienie po wojnie przez władze PRL; Tadeusza Nowaka ps. Butrym inwigilowanego i wielokrotnie aresztowanego, uczestnika bitwy pod Osuchami, który w czasie wojny stracił siostrę i brata; Henryka Kowala, który zaginął bez wieści, udając się na pomoc walczącej Warszawie w sierpniu 1944 r., ciała nie odnaleziono; Stefana Horodelskiego ps. Es zamordowanego przez UB w lipcu 1945 r.; Edmunda Maśko ps. Jastrząb, wielokrotnie aresztowanego po wojnie przez władzę ludową.
Bitwa o Józefów była spowodowana wcześniejszą akcją polskiego podziemia, która miała na celu likwidację niemieckich szpiegów. Żeby nie ściągnąć zemsty Niemców na mieszkańców Józefowa, likwidacja miała dokonać się poza jego granicami. Niestety Niemcy zostali ostrzeżeni, a w wyniku strzelaniny zginęło dwóch oficerów niemieckich, w tym major Lange, jeden z największych katów Zamojszczyzny. Akcją likwidacji gestapowców dowodził Kazimierz Białoszewski ps. Biskup, a uczestniczyli w niej: Józef Żmuda ps. Czarny, Jan Puźniak ps. Czort, Edmund Maśko ps. Jastrząb, Jan Naklicki ps. Dyplomata, Józef Turczyniak ps. Spadochron i Jan Żmuda ps. Burza.
W odwecie 1 czerwca 1943 r. Niemcy przystąpili do pacyfikacji Józefowa. W pobliżu Józefowa zatrzymał się pancerny pociąg z 300 żołnierzami Wehrmachtu. Niemcy otoczyli miasteczko. Wszystkich mieszkańców spędzono w pobliże kościoła i ustawiono ich obok dzwonnicy z zamiarem rozstrzelania. Pozostające w pogotowiu oddziały partyzanckie Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich i oddział partyzantki radzieckiej przystąpiły do ataku na pozycje niemieckie. Zdezorientowani Niemcy, przestali zwracać uwagę na zgromadzonych mieszkańców Józefowa, którzy wykorzystując powstałe zamieszanie, rozbiegli się po miasteczku. Straty niemieckie nie są znane. Po stronie partyzanckiej poległo 3 partyzantów, a 17 zostało rannych. Przez ponad 3 tygodnie w Józefowie nie było przedstawicieli władz okupacyjnych.
W Bitwie o Józefów poległ Józef Kudełka ps. Czarny z oddziału AK „Korsarza”, Michaił Atamanow ps. Miszka Tatar i Malik Ażurow ps. Iwan Tadzik.
Całością akcji dowodził Hieronim Miąc ps. Korsarz. Jego oddział składał się z trzech plutonów: z Aleksandrowa dowodzonego przez Włodzimierza Hascewicza ps. War, z Józefowa i Pardysówki dowodzonego przez Feliksa Pardusa ps. Piast z Górecka i Brzezin dowodzonego przez Czesława Mużacza ps. Selim. W akcji brał również udział oddział Batalionów Chłopskich dowodzony przez Antoniego Wróbla ps. Anton, Burza oraz oddział partyzantki rosyjskiej utworzony ze zbiegłych jeńców, pod dowództwem Michaiła Atamanowa ps. Miszka Tatar.
Historia pięcioletniej okupacji Józefowa to potężny etos bohaterstwa i poświęcenia. Autorami tej historii było bardzo wielu mieszkańców Józefowa i okolic. Aby zachować pamięć o nich i ich poświęceniu dla nas obecnie żyjących, ŚZŻAK Koło Rejonowe w Józefowie od wielu lat podejmuje działania, które mają upamiętnić ludzi i wydarzenia z okresu II wojny światowej. W 2012 r. odsłonięto na kościelnym murze tablice upamiętniające poległych i pomordowanych mieszkańców Józefowa, uzupełniono je w 2013 r. tablicą pomordowanych przez UB i NKWD. W 2013 r. wykonano również tablicę i posadzono dęby przy ścieżce edukacyjnej Nadleśnictwa Józefów, upamiętniające dowódców AK Rejonu Józefów w czasie II wojny światowej. W 2021 r. odsłonięto pomnik i wykonano tablice z nazwiskami około 500 członków oddziałów Armii Krajowej we Fryszarce. Do ww. upamiętnień dołączył odsłonięty podczas tegorocznej uroczystości Pomnik Bitwy o Józefów.
Uroczystość rozpoczęła się ceremoniałem wojskowym wykonanym przez 18. Pułk Przeciwlotniczy im. gen. bryg. Feliksa Kamińskiego z Sitańca k. Zamościa pod dowództwem ppor. Sebastiana Woloszyna. Poczet sztandarowy wystawił 25. Zamojski Batalion Lekkiej Piechoty im. mjr. Stanisława Prusa ps. „Adam” z Zamościa. Asystę honorową przy sztandarze WP pełnili: plut. Edward Litwin – dowódca, szer. Ireneusz Grzesiuk – sztandarowy, szer. Piotr Pakula – asystujący. Posterunek honorowy przy pomniku zaciągnęli żołnierze z 25 blp OT szer. Bartłomiej Małysza i szer. Przemysław Żyła.
W imieniu organizatorów uroczystości: Burmistrza Józefowa Romana Dziury, Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Zamość – jego Prezesa, Posła na Sejm RP Sławomira Zawiślaka, Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Koła Rejonowego w Józefowie – Wiceprezesa Andrzeja Wojtyło i Stowarzyszenia Wychowanków Liceum Ogólnokształcącego w Józefowie – Prezesa Pawła Byry powitania dokonał Wiceprezes Koła Rejonowego ŚZŻAK O/Z Andrzej Wojtyło. Podziękował również wszystkim, którzy wsparli finansowo budowę pomnika Bitwy o Józefów, członkom Rodzin żołnierzy oddziałów partyzanckich, członkom Stowarzyszenia Wychowanków Liceum Ogólnokształcącego w Józefowie oraz mieszkańcom Józefowa i Gminy Józefowskiej.
Mszę Św. w intencji Ojczyzny, uczestników historycznych wydarzeń okresu II wojny światowej, mieszkańców Józefowa koncelebrowali ksiądz dr Paweł Bartoszewski, wnuk Konrada Bartoszewskiego, ps. Wir, dowódcy rejonu Józefowskiego Armii Krajowej, ks. Zenon Mrugała Dziekan Dekanatu Józefów i ks. wikariusz Paweł Dynaka.
Pod koniec Mszy Św. ks. dziekan Zenon Mrugała poświęcił Pomnik. Następnym punktem programu było uroczyste odsłonięcie Pomnika Bitwy o Józefów. Odsłonięcia dokonali Prezes ŚZŻAK O/Z Koła Rejonowego w Józefowie Józef Więcław, Prezes ŚZŻAK O/Z poseł Sławomir Zawiślak wraz z Wiceprezesem Koła Rejonowego w Józefowie Andrzejem Wojtyło, Burmistrzem Józefowa Romanem Dziurą, Senatorem Jerzym Chróscikowskim oraz generałem brygady Andrzejem Knapem, absolwentem i członkiem Stowarzyszenia Wychowanków Liceum Ogólnokształcącego w Józefowie.
Ceremoniał wojskowy niedzielnej uroczystości zakończył Apel Pamięci, który odczytał por. Michał Lechowski z 25 blp OT, a po nim oddano salwę honorową.
Podczas uroczystości miało miejsce uhonorowanie Odznaką Zasługi Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Zamość. Odznakę otrzymał ks. dr Paweł Bartoszewski, wnuk Konrada Bartoszewskiego ps. Wir, dowódcy rejonu Józefowskiego AK.
Na wniosek Zarządu naszego Okręgu Zarząd Główny Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej w Warszawie przyznał Prezesom ŚZŻAK O/Z Koła Rejonowego w Józefowie – Józefowi Więcławowi i Andrzejowi Wojtyle, społecznikom, członkom naszego Związku specjalny Medal, przygotowany na okoliczność 80. rocznicy przemianowania Związku Walki Zbrojnej w Armię Krajową. Uroczystego wręczenia medali dokonali Prezes ŚZŻAK O/Z Poseł Sławomir Zawiślak w towarzystwie członka Zarządu hm. Anny Rojek oraz kpt. Józefa Łaby.
Po uroczystej dekoracji obecne na uroczystości delegacje złożyły wieńce, kwiaty oraz znicze pamięci przy pomniku upamiętniającym Bitwę o Józefów.
Kolejnym punktem programu uroczystości były przemówienia okolicznościowe. Jako pierwszy głos zabrał Prezes ŚZŻAK O/Z Poseł Sławomir Zawiślak, który podziękował za upamiętnienie Bohaterów Ziemi Józefowskiej. Odniósł się też do wydarzeń sprzed 80-u lat, kiedy to nasi Przodkowie – bohaterscy wyzwoliciele Józefowa, żołnierze AK i BCH – Powstańcy Zamojscy, uczestnicy Akcji Burza, podejmując walkę mieli przeciwko sobie około 6 – 7 mln żołnierzy, którymi dysponował zwycięski na wszystkich frontach II wojny światowej Hitler. Jak podkreślił, jednak poszli oni walczyć za Ojczyznę, w obronie zagrożonych Rodzin, wierząc w Boga i zwyciężyli. Ludobójcza akcja wysiedleńcza została zatrzymana, Polskie Państwo Podziemne w zapomnianym, krwawym ale zwycięskim Powstaniu Zamojskim wygrało z okupantem. Odwaga i wiara w swoje siły, potrzeba obrony interesu narodowego nawet w najtrudniejszych chwilach to ważne przesłanie, przykład dla nas współczesnych do pracy na rzecz umacniania naszego państwa i dlatego tę pamięć, tak warto pielęgnować. Pan Prezes S. Zawiślak podkreślił, że: „Rzeczpospolita Józefowska to był wielki czyn tamtych czasów i myślę, że dzisiaj mamy godne przywołanie tej pamięci zasług i obyśmy za słowami ks. Pawła Bartoszewskiego, mając w sercach Boga i Ojczyznę, pamiętając o naszym narodowym interesie, uwierzyli, że zawsze możemy wygrać, jeżeli tylko dobrze myślimy i chcemy osiągnąć dobry cel. A teraz świat jest trudny, przed naszą Ojczyzną jest wiele wyzwań.”.
Następnie Prezes ŚZŻAK O/Z podkreślił wielkie zasługi Kościoła, Wojska Polskiego, administracji rządowej, samorządowej, wielu stowarzyszeń w pielęgnowaniu tejże historii. Podkreślił pracę swoich przyjaciół, członków Związku, który działa na terenie 6 powiatów – 4 powiatów Zamojszczyzny oraz powiatu krasnostawskiego i lubaczowskiego. Podkreślił, że kilkuset społeczników wspaniale angażuje się w społeczną pracę historyczną. W sposób szczególny podziękował wyróżnionym Medalem przez Zarząd Główny ŚZŻAK w Warszawie na wniosek Zarządu Okręgu Zamość: Józefowi Więcławowi i Andrzejowi Wojtyle, dyrektorowi RPN za to, że tak ofiarnie i owocnie pracują. Przywołując upamiętnienie we Fryszarce, podkreślił wielki wysiłek Prezesa Koła ŚZŻAK O/Z w Józefowie Józefa Więcława, który z pomocą Wiceprezesa Andrzeja Wojtyły pracował ponad trzy lata na archiwach (zastępując instytucje państwowe, czy też samorządowe), zgromadził i przedłożył do IPNu materiały dotyczące około 500 mieszkańców regionu Ziemi Józefowskiej, którzy zasłużyli się dla regionu i Ojczyzny. Ten przykład działania Koła Rejonowego w Józefowie na rzecz upamiętnienia działalności AK, stała współpraca z innymi społecznymi organizacjami i innymi podmiotami, w tym z samorządem pokazuje, że społeczeństwo obywatelskie potrafi skutecznie działać. Pan Prezes Zawiślak słowa wdzięczności skierował również do ks. Proboszcza, Burmistrza i innych uczestników uroczystości za to, że w tej uroczystości uczestniczyli.
Kończąc swoją wypowiedź, ww. podziękował za tę wspaniałą uroczystość wszystkim organizatorom, współorganizatorom, uczestnikom za obecność. Nisko też ukłonił się bohaterom, którzy dzisiaj zostali upamiętnieni podczas celebrowanej przez nas uroczystości.
Głos jeszcze zabierali m.in. Burmistrz Józefowa Roman Dziura, reprezentujący Posła Tomasza Zielińskiego – Radny Rady Powiatu Biłgorajskiego Henryk Paska, który odczytał list od Posła. Do zebranych, list skierował również Wicemarszałek Województwa Lubelskiego Michał Mulawa.
Ostatnim punktem patriotycznego wydarzenia była część artystyczna w wykonaniu uczniów Szkoły Podstawowej im. Mieczysława Romanowskiego z Józefowa.
W uroczystości udział wzięli: Prezes ŚZŻAK O/Z Poseł Sławomir Zawiślak, Senator Jerzy Chróścikowski, Posła Tomasza Zielińskiego i Starostę Biłgorajskiego Andrzeja Szarlipa reprezentował Radny Rady Powiatu Biłgorajskiego – Henryk Paska, Szefa Wojskowego Centrum Rekrutacji w Zamościu oraz Dowódcę Zamojskiego Garnizonu WP płka Radosława Kudraja reprezentował mjr Marek Kusmirczyk. W uroczystości udział wzięli przedstawiciele Wojska Polskiego, w tym pochodzący z Józefowa generał brygady Andrzej Knap. Obecni byli członkowie Zarządu Okręgu Zamość Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej, członkowie Kół Rejonowych z Józefowa, Łabuń, Suśca, Tomaszowa Lubelskiego, Zamościa i Zwierzyńca, przedstawiciel Stowarzyszenia Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i byłych Więźniów Politycznych – Wincenty Laszczak i Stowarzyszenia Rodzin Żołnierzy Polskiego Państwa Podziemnego Osuchy 1944 – dr Anna Stańczyk-Przyłuska, Dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Lublinie – Andrzej Borowiec, Nadleśniczy Nadleśnictwa Józefów – Ryszard Teterycz, Radni Rady Miejskiej w Józefowie, Dyrektorzy szkół z terenu Gminy Józefów, Dyrektorzy i Kierownicy Instytucji z terenu Gminy Józefów, Prezesi organizacji pozarządowych, Komendant Gminnego Zarządu OSP – Ryszard Bojarski, Harcmistrz Anna Rojek wraz z Drużyną Harcerską „Traperski Krąg” z Suśca, Wiceprezes Stowarzyszenia Wychowanków Liceum Ogólnokształcącego w Józefowie – Dariusz Wojciechowski, Grzegorz Koperwas i Joanna Kurzyp z Grupy Rekonstrukcji Historycznej im. por. Konrada Bartoszewskiego ps. Wir, przedstawiciele mediów. W uroczystości udział wzięli też emerytowani przedstawiciele Wojska Polskiego, mieszkańcy Ziemi Józefowskiej.
W uroczystości uczestniczyły poczty sztandarowe: Poczet sztandarowy wraz z kompanią honorową Wojska Polskiego wystawiony przez 18. Zamojski Pułk Przeciwlotniczy i 25. Zamojski Batalion Lekkiej Piechoty pod dowództwem por. Sebastiana Woloszyna. Poczty sztandarowe organizacji i stowarzyszeń kombatanckich: Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Zamość, ŚZŻAK O/Z z Kół Rejonowych z Józefowa, Łabuń, Tomaszowa Lubelskiego i Zwierzyńca, Ochotniczych Straży Pożarnych z terenu Gminy Józefów, Szkół Podstawowych w Józefowie, Majdanie Nepryskim i Stanisławowie, proporzec harcerski Drużyny Harcerskiej „Traperski Krąg” z Suśca.
