1 marca. Narodowy Dzień Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”

2021-03-01

W 2011 r. z inicjatywy śp. prof. Prezydenta Lecha Kaczyńskiego dzień 1 marca został ustanowiony świętem państwowym – Narodowym Dniem Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”. Uzasadniając projekt Prezydent podkreślił swoje pragnienie, by to święto stało się hołdem dla Żołnierzy Wyklętych za „świadectwo męstwa, niezłomnej postawy patriotycznej i przywiązania do tradycji niepodległościowych. Za krew przelaną w obronie Ojczyzny”.

1 marca upamiętnia datę egzekucji członków IV Zarządu Głównego Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” – ppłk. Łukasza Cieplińskiego, mjr. Adama Lazarowicza, por. Józefa Rzepkę, kpt. Franciszka Błażeja, por. Józefa Batorego, Karola Chmiela i mjr. Mieczysława Kawalca -straconych w 1951 r. w więzieniu przy ulicy Rakowieckiej w Warszawie.

Żołnierze Wyklęci, Żołnierze Niezłomni, Ostatni Rycerze Rzeczypospolitej – byli żołnierzami polskiego powojennego podziemia niepodległościowego i antykomunistycznego, którzy z bronią w ręku, jak i w inny sposób, przeciwstawili się sowieckiej agresji i narzuconemu siłą reżimowi komunistycznemu.

Wśród patriotów, którzy kontynuowali w powojennej Polsce walkę o wolną Ojczyznę z narzuconym reżimem komunistycznym znaleźli się liczni przedstawiciele mieszkańców Zamojszczyzny – w tym zasilający szeregi nowych niepodległościowych organizacji byli żołnierze Armii Krajowej. Działali oni w różnych konspiracyjnych, niepodległościowych strukturach, w tym w  dowodzonym przez Mariana Pilarskiego „ Jara” (zamordowany 4 marca 1952 r.) II Zamojskim Inspektoracie Armii Krajowej, Stefana Kobosa „Wrzosa” (aresztowany 25 stycznia 1956 r.) Samodzielnym Obwodzie WiN Tomaszów Lubelski.

W obliczu powojennego terroru wprowadzonego przez nową ludową – komunistyczną władzę działalność zbrojną podjęły i przez różny okres kontynuowały także oddziały partyzanckie z rodowodem AK m.in. : Józe­fa Śmiecha „Ciąga”, Edwarda Błaszczaka „Groma”, Konrada Bartoszewskie­go „Wira”, Tadeusza Borkowskiego „Mata”, Jana Leonowicza „Burty”, Józefa Kaczoruka „Ryszarda”, Karola Kosteckiego „Kostka”, Tadeusza Kuncewicza „Podkowy”, Stefana Kwaśniewskiego „Wiktora”, Edwarda Lachowca „Konrada”, Mariana Wardy „Polakowskiego” i Stanisława Witamborskiego „Hela”. W 1946 r. doszły m.in. oddziały Stanisława Biziora „Eama”, Henryka Lewczuka „Młota” oraz oddział Tade­usza Skraińskiego „Jadzinka” ze Zgrupowania mjr. Hieronima Dekutowskiego „Zapory”.

Wszystkie zbrojne formacje, organizacje podejmowały samoobronę: likwidowano komunistyczną agenturę, uwalniano aresztowanych członków podziemia niepodległościowego, broniono represjonowanych mieszkańców, prowadzono pracę  patriotyczną, staczano walki z obławami, które miały na celu zniszczenie grup niepodległościowych, np. 28 lipiec 1944 r. – J. Śmiech „Ciąg” wraz ze swoimi żołnierzami uwolnił z więzienia w Zamościu 18 osób, 19 sierpień 1944 r. – grupa Mariana Gołębiewskiego „Stera” uwolniła w Hrubieszowie 12 więzionych żołnierzy AK, 7 październik 1944 r. – E. Błaszczak „Grom” uwolnił z więzienia w Zamościu 34 więźniów, 28 luty 1945 r. – opanowanie więzienia w Biłgoraju i uwolnienie ok. 40 więźniów przez ok. 30 osobowe zgrupowanie DSZ pod d-ctwem K. Bartoszewskiego „Wira”, w nocy 26 marca 1945 r. „Polakowski” i „Wir”rozbili obóz w Błudku, rozbroili kompanię Wojsk Wewnętrznych strzegących obozu, zlikwidowali komendanta kpt. Konowałowa i sowiec­kiego prokuratora oraz spalili baraki więźniarskie; 31 marca 1945 r. z roz­kazu M. Gołębiewskiego „Swobody” zabito Feliksa Gródka, szefa PUBP w Hrubieszowie; 20 kwietnia 1945 r. w Łabuńkach oddział „Konrada” sto­czył walkę z grupą operacyjną UB i NKWD; 27 kwiecień 1945 r. – opanowanie Janowa Lubelskiego i uwolnienie 15 więźniów przez ZO DSZ „Zapory” (kilkudziesięciu żołnierzy), o. o. „Mata” (ok. 20) i „Podkowy„ (40-50),  12 maja 1945 r. „Podkowa” rozbił posterunek MO w Żółkiewce; 23 maja 1945 r. oddziały „Mata” i „Witka (NN) stoczyły w Starej Dębinie walkę z PUBP z Krasnegostawu, który dokonywał aresztowań; 27 maja 1945 r. oddział „Wira” wraz z dezerterami Wojska Polskiego (łącznie ok. 100 żołnierzy) podjął nieudaną próbę rozbicia PUBP w Biłgoraju; 13 listopada 1945 r. oddział „Kostka” rozbił PUBP w Tomaszowie Lubelskim uwalniając 30 więźniów; 8 maja 1946 r. oddział Romana Szczura „Urszuli” uwolnił 301 więźniów z więzienia w Zamościu; 17 stycznia 1947 r. grupa „Jadzinka” starła się z KBW pod Albinowem Małym.

Ostatnim członkiem ruchu oporu w Polsce był Józef Franczak ps. „Lalek”, który zginął w obławie w Majdanie Kozic Górnych pod Piaskami (woj. lubelskie) osiemnaście lat po wojnie – 21 października 1963 roku.

Fenomen powojennej konspiracji niepodległościowej polega m.in. na tym, że była ona – aż do powstania Solidarności – najliczniejszą formą zorganizowanego oporu społeczeństwa polskiego wobec narzuconej władzy. Żołnierze Wyklęci dzięki swojej działalności przyczynili się do opóźnienia kolejnych etapów utrwalania systemu komunistycznego, pozostając dla wielu środowisk wzorem postawy obywatelskiej.

Oddajmy hołd Żołnierzom podziemia niepodległościowego, którzy nie złożyli broni i do końca walczyli o wolną Polskę.

Chwała Bohaterom!