Upamiętnienie miejsca pochówku żołnierzy września 1939 na cmentarzu w Dubie – gmina Komarów-Osada

Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Zamość aktywnie realizuje wiele inicjatyw i projektów mających na celu: obronę pamięci, prawdy historycznej i godności Żołnierza Polskiego, Żołnierzy Armii Krajowej i Członków Polskiego Państwa Podziemnego, walczących o niepodległość w okresie wojennym i powojennym, badanie, utrwalanie i rozpowszechnianie historii, tradycji i dziedzictwa ideowego oraz krzewienie postaw patriotycznych w śród dzieci i młodzieży.

Kolejnym bardzo ważnym przedsięwzięciem realizowanym przez nasz Związek, idealnie wpisującym się w jubileusz 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości, jest trwałe upamiętnienie miejsca pochówku żołnierzy września 1939 r, pochowanych na cmentarzu parafialnym w Dubie. Żołnierze spoczywali w mogiłach ziemnych z betonowymi krzyżami, otoczonych niskim, ceglanym murkiem. W mogiłach zostali pochowani Wacław Totjew, Jan Sinicki, Romuald Luterek, Konstanty Pluta oraz czterech nieznanych żołnierzy. Widniejąca na tabliczkach data śmierci wskazywała na 21 wrzesień 1939 r.

Mogiły zachowały się w bardzo złym stanie, a otaczający je, ceglany mur, osadzony na płytkim fundamencie był w wielu miejscach popękany i zawalony. W październiku 2018 r. prace remontowo-konserwatorskie rozpoczęto od uporządkowania terenu, wykonane zostały także prace rozbiórkowe. W kolejnym etapie przeprowadzono ekshumacje poległych żołnierzy, którzy zostali tam pochowani prawdopodobnie bez pogrzebu (w dokumentacji parafialnej z tamtego okresu nie ma informacji o tym pochówku).

W tym samym miejscu wymurowany został grobowiec, w którym 10 listopada 2018 roku, w przed dzień setnej rocznicy odzyskania przez Naród Polski Niepodległości, uroczyście pochowano Żołnierzy Wojska Polskiego, obrońców naszej ojczyzny. Następnie wykonano prace budowlane. W miejscu starej mogiły powstał nowy, granitowy murek, wewnątrz którego zamontowane zostały granitowe krzyże. W otoczeniu mogiły wykonano żwirową podsypkę.

W 2019 r. roku planowane jest wykonanie drugiego etapu prac remontowych. W obrysie mogiły, obok krzyży, ustawiony zostanie postument składający się z dolnej płyty granitowej z czerwonego granitu oraz górnej płyty granitowej z białego granitu, do których przytwierdzone zostaną napisy. Litery oraz wizerunek orła Wojska Polskiego z 1939 r. wykonane zostaną z brązu.

Niniejsze przedsięwzięcie dofinansowane jest ze Śródków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.

BROSZURA INFORMACYJNA

Z uwagi na fakt, że w mogiłach ziemnych pochowano żołnierzy poległych w niewyjaśnionych do końca okolicznościach, pochodzących z nieustalonych jednostek taktycznych WP oraz w części uznanych za nieznanych (cztery mogiły), w ramach podjętych prac konieczne było przeprowadzenie badań historycznych oraz prac ekshumacyjnych, które miały na celu próbę potwierdzenie tożsamości pogrzebanych oraz próbę identyfikacji żołnierzy nieznanych.

Konieczność podjęcia takich badań wynika z faktu, że miejsce pochówku należy do najmniej rozpoznanych naukowo, zarówno co do pogrzebanych osób, ich jednostek taktycznych, jaki i okoliczności śmierci. Miejsce to nie jest także uwzględniane w wykazie cmentarzy poległych podczas tzw. bitew tomaszowskich, które toczyły się na terenie powiatów tomaszowskiego i zamojskiego w okresie od 17 do 27 września 1939 r. przez co wymaga właściwego przypomnienia, upamiętnienia w środowisku lokalnym oraz wprowadzenia do szerszego obiegu naukowego. Obecnie nadal trwają badania naukowe i historyczne takie jak poszukiwanie i analiza dokumentów czy opracowywanie archeologiczne dokumentacji po przeprowadzonej ekshumacji.

Z wstępnych ustaleń wynika, że na cmentarzu w Dubie mogą być pochowani żołnierze z Wileńskiej Brygady Kawalerii. Po rozbiciu brygady pułk został podporządkowany dowództwu Kombinowanej Brygady Kawalerii. W jej składzie toczył walki na szlaku od Lubartowa do Majdanu Sopockiego (powiat tomaszowski) do momentu włączenia go do Grupy Operacyjnej Kawalerii gen. Władysława Andersa. Ww. jednostka taktyczna, okrążona przez Niemców i Sowietów, podjęła próbę przerwania okrążenia i przebicia się w kierunku południowym, na Węgry.

Jednym z poległych, pochowanych w Dubie żołnierzy jest oficer sztabowy Wileńskiej Brygady Kawalerii, szlacheckiego pochodzenia, rtm. Wassan (Wacław) Bek Totjew. Jest to interesująca i ważna dla historii regionu postać. Ten Osetyjczyk, góral kałkazki z pochodzenia, walczył już bowiem pod Zamościem i Komarowem w 1920 r. (wówczas jako d-ca plutonu wchodzącego w skład sformowanego w 1919 r. szwadronu jazdy tatarskiej). Był wielokrotnym zwycięzcą międzynarodowych zawodów kawaleryjskich. Postać ta nawiązuje do kultywowanych w regionie tradycji patriotycznych związanych z upamiętnianiem działań wojennych z 1920 r. (Bitwa pod Komarowem) i jako bohater obydwu wojen zasługuje na szczególne upamiętnienie i przypomnienie. Historia rtm. jest także interesującym tematem edukacji regionalnej i patriotycznej.

Pomysłodawcą przedsięwzięcia jest Koło Rejonowe ŚZŻAK w Komarowie.

Rotmistrz Wacław Totjew – zapomniany bohater z Kaukazu – CZYTAJ

Dr Piotr Kondraciuk
Muzeum Zamojskie w Zamościu