Zapraszamy na ekspozycję geologiczną, archeologiczną i paleontologiczną w Muzeum Historycznym Inspektoratu Zamojskiego AK im. Stanisława Prusa “Adama” w Bondyrzu
2021-03-11
Ekspozycja zlokalizowana w budynku muzealnym, obejmująca zgromadzone zbiory militarne i inne związane z okresem II. wojny światowej została wzbogacona o skamieliny i zabytki archeologiczne z bogatej kolekcji Jana Sitka, eksponowane w drugiej części obiektu. Istniejącą ekspozycję uporządkowano tematycznie i chronologicznie, uzupełniając gabloty z ogólnymi opisami eksponatów, eksponując okazy szczególnie spektakularne. Zbiory archeologiczne zdominowane przez materiały krzemienne i kamienne zaprezentowano w porządku chronologicznym – od okresu późnego paleolitu, poprzez mezolit, neolit, epokę brązu, po czasy średniowiecza. W szczególnych przypadkach wyeksponowano zabytki pochodzące z jednego stanowiska archeologicznego. Ze względu na wartość dokumentacyjną i historyczną notatek i rysunków wykonanych ponad 30 lat temu pod nadzorem twórcy kolekcji pozostawiono je w gablotach jako świadectwo jego działalności. Materiał ilustracyjny na planszach powiązano z eksponatami w gablotach. Zbiory geologiczne i paleontologiczne z planszami informacyjnymi umiejscowiono w wydzielonej części ekspozycji. Kolorystyka plansz nawiązuje do eksponowanych obecnie, w celu ich „scalenia” pod względem aranżacji całości ekspozycji.
Wykaz gablot, plansz, wydruków i elementów ekspozycji.
Plansze na stelażu pośrodku sali wystawowej.
- Plansza tytułowa ekspozycji na wprost wejścia do sali wystawowej, wym. 65 x 80 cm.
PRADZIEJE BONDYRZA I OKOLIC - Plansza z mapą stanowisk archeologicznych w dolinie Wieprza w okolicach Bondyrza, wym.
65 x 80 cm. - Plansza z tablicą chronologiczną okresów pradziejów z uwzględnieniem lokalnych kultur archeologicznych, z którymi związane są eksponowane zabytki, wym. 65 x 80 cm.
- Plansza z opisem rozwoju osadnictwa w okolicach Bondyrza od okresu pradziejów do czasów średniowiecza, wym. 65 x 80 cm.
Najstarsze ślady osadnictwa w okolicach Bondyrza pochodzą z okresu późnego paleolitu. Świadectwem pobytu grup ludzkich w tym czasie są nieliczne zabytki krzemienne (m.in. groty strzał), znalezione na terenie obozowisk usytuowanych na piaszczystych wydmach w dolinie Wieprza. Podstawą gospodarki w okresie paleolitu i mezolitu było myślistwo, rybołówstwo i zbieractwo. W powszechnym użyciu w środkowej epoce kamienia – mezolicie (od ok. VIII do V tys. p.n.e.) były krzemienne zgeometryzowane (w formie trapezów, trójkątów) grociki do strzał powszechnie używanego łuku, będącego wówczas podstawową bronią dalekosiężną. Narzędzia krzemienne z tego okresu pochodzą z okolic Bondyrza i Kaczórek. W poł. VI tys. p.n.e. następuje zmiana trybu życia z koczowniczego na osiadły. W neolicie na nasze tereny docierają zza Karpat ludy rolnicze, przynoszące ze sobą znajomość uprawy roli i hodowli bydła, także wyrobu glinianych naczyń. Najliczniejsze ślady pozostawiła ludność kultury pucharów lejkowatych. Ślady jej obecności dokumentują liczne narzędzia krzemienne i fragmenty ceramiki, stanowiące pozostałości po osadach i obozowiskach znanych z Bliżowa, Bondyrza, Kaczórek i Hutek. Potwierdziły to archeologiczne badania wykopaliskowe, w trakcie których odkryto pozostałości obiektów gospodarczych i mieszkalnych z dużą ilością materiałów zabytkowych, co świadczy o długotrwałym i stabilnym osadnictwie w dolinie Wieprza w IV tys. p.n.e. W młodszej fazie neolitu ( III tys. p.n.e.) nastąpiła zmiana klimatu na bardziej suchy o cechach kontynentalnych, co sprzyjało rozwojowi hodowli zwierząt. Tereny Roztocza zajęła pasterska ludność kultury amfor kulistych, a po niej kultury ceramiki sznurowej. Z tego okresu z okolic Bondyrza pochodzą liczne znaleziska toporów kamiennych i krzemiennych siekier oraz innych narzędzi i zabytków ceramicznych. Ze środkowej epoki brązu (ok. 1600 – 1200 lat p.n.e.) pochodzą pozostałości osad ludności kultury trzcinieckiej odkryte w m.in. w Bondyrzu, Kaczórkach, Hutkach i ciałopalne cmentarzysko kurhanowe w Guciowie. W późnej epoce brązu (od ok. 1200 lat p.n.e.) i w okresie halsztackim epoki żelaza na Roztoczu i sąsiednich terenach rozwijała się kultura łużycka. Dominującym obrządkiem pogrzebowym było ciałopalenie, zaś szczątki zmarłych składane były do glinianych naczyń – popielnic. Cmentarzyska ludności tej kultury, z dużą ilością pochówków odkryto w sąsiedztwie Roztocza m.in. w Topornicy, Pniówku, Wieprzcu i Bodaczowie. Kres wielowiekowemu rozwojowi tej kultury przyniósł najazd koczowniczych Scytów. Z młodszych faz epoki brązu i epoki żelaza oraz z okresu wpływów rzymskich brak jest śladów osadnictwa w okolicach Bondyrza. Następne pochodzą z okresu wczesnego średniowiecza, począwszy od VIII wieku do czasów najazdu mongolskiego w połowie XIII wieku, co dokumentują znaleziska w postaci żelaznych grotów. Badania archeologiczne potwierdziły pozostałości osad z tego okresu w Bondyrzu i Bliżowie, powiązanych z kompleksem osadniczym, cmentarzyskami kurhanowymi i grodziskiem w pobliskim Guciowie. Zgromadzona przez Jana Sitka kolekcja obejmuje również zabytki, w tym luźne znaleziska z młodszych okresów historycznych, pochodzące z terenu Roztocza i sąsiednich regionów.
I. Gablota
Wykaz eksponatów: - Topory kamienne – 33 szt.
Podpis: Topory kamienne z neolitu
II. Gablota
Wykaz eksponatów: - Siekiery krzemienne – 52 szt.
- Siekiery kamienne – 3 szt.
- Narzędzia krzemienne wiórowe – 3 szt.
- dłuto krzemienne – 1 szt.
Podpis: Siekiery krzemienne i kamienne, dłuto krzemienne, narzędzia z wiórów krzemiennych z
neolitu i wczesnego okresu epoki brązu
III. Gablota
Wykaz eksponatów: - Siekiery krzemienne – 8 szt.
- Groty krzemienne – 13 szt.
- Narzędzia krzemienne wiórowe – 1 szt.
- Narzędzia krzemienne odłupkowe – 1 szt.
- Sierpy krzemienne – 14 szt.
Podpis: Siekiery, groty, sierpy krzemienne i narzędzia z wiórów krzemiennych z epoki brązu
Wydruk wielkoformatowy, dwustronny w środkowej witrynie okiennej, ilustrujący proces
sylifikacji drzew w okresie trzeciorzędu z roślinnością na brzegu zbiornika wodnego,
z zanurzonymi w wodzie kłodami drewna, wym. 107 x 152 cm – górna część witryny, 107 x 79
cm – dolna część witryny.
Tekst do zamieszczenia na tle wydruku:
Na terenie Roztocza spotykane są skamieniałe fragmenty pni drzew stanowiące
największe tego typu skupisko w Polsce. Pochodzą z okresu trzeciorzędu (miocen środkowy)
czyli sprzed ok. 15 milionów lat. W tym czasie panował klimat ciepły i wilgotny, sprzyjający
rozwojowi drzew iglastych , najczęściej w rodzaju sekwoja z rodziny cypryśnikowatych. Pnie
powalonych drzew trafiały do rzek, gdzie po przykryciu przez piaski, muły i popioły wulkaniczne
były nasączane krzemionką zawartą w wodzie, co powodowało ich kamienienie. Na
zachowanych do naszych czasów okazach skamieniałych drzew o różnej barwie – od
białawożółtawej, szarej do prawie czarnej widoczne są ślady działalności gryzoni.
W części sali w sąsiedztwie witryn okiennych ekspozycja oryginalnych, dużych fragmentów
skamieniałego drewna na posadzce – ilość do wyboru.
Plansze na stelażu pośrodku sali wystawowej. - Plansza rysunkowa: Polowanie na mamuta w starszej epoce kamienia ok. 20 – 15 tys. lat
p.n.e., wym. 65 x 73,5 cm. - Plansza foto: Rekonstrukcja domu kultury ceramiki wstęgowej rytej z wczesnego neolitu (ok.
2 poł. VI tys. p.n.e.), wym. 65 x 73,5 cm. - Plansza foto: Rekonstrukcja narzędzi krzemiennych w drewnianych oprawach, wym. 65 x 73,5
cm. - Plansza rysunkowa: Rekonstrukcja uzyskiwania wiórów krzemiennych przerabianych na
narzędzia, wym. 65 x 73,5 cm.
IV. Gablota
Wykaz eksponatów: - Kość żuchwowa mamuta – 1 szt.
- Grociki krzemienne – 5 szt.
- Rylce krzemienne – 2 szt.
- Rdzeń krzemienny – 1 szt.
- Wiór krzemienny – 1 szt.
- Kość udowa mamuta – 1 szt.
Podpis: Kość żuchwowa i udowa mamuta. Krzemienne grociki do strzał, wiór, rylce i rdzeń do
uzyskiwania wiórów z okresu paleolitu schyłkowego
V. Gablota
Wykaz eksponatów: - wióry i narzędzia wiórowe – 121 szt.
- grociki krzemienne – 11 szt.
- rdzenie krzemienne – 4 szt.
- tłuki krzemienne – 5 szt.
- siekiery kamienne – 5 szt.
- topory kamienne – 6 szt.
- motyka kamienna – 1 szt.
- odłupki krzemienne – 99 szt.
Podpis: Narzędzia krzemienne i kamienne z wczesnego neolitu
VI. Gablota
Wykaz eksponatów: - siekiery krzemienne – 10 szt.
- dłuta krzemienne – 6 szt.
- wióry i narzędzia wiórowe – 69 szt.
- siekiery kamienne – 2 szt.
- przęśliki gliniane – 14 szt.
- uchwyt naczynia glinianego w postaci główki barana – 1 szt.
- topór rogowy – 1 szt.
- ciężarki gliniane – 3 szt.
Podpis: Narzędzia krzemienne i kamienne, gliniane przęśliki i ciężarki tkackie, topór rogowy
z neolitu
Rekonstrukcja naczynia glinianego kultury pucharów lejkowatych z uchwytami zoomorficznymi
na podstawie oryginalnej glinianej główki barana ( wydruk jako tło prezentacji oryginalnej
glinianej główki barana).
Naczynie kultury pucharów lejkowatych umieszczone pod gablotą VI.
Podpis: Naczynie kultury pucharów lejkowatych z neolitu
VII. Gablota
Wykaz eksponatów: - siekiery krzemienne – 1 szt.
- narzędzia wiórowe i odłupkowe – 118 szt.
- ząb zwierzęcy – 1 szt.
Podpis: Krzemienna siekiera i narzędzia z wiórów i odłupków krzemiennych z neolitu i
wczesnego okresu epoki brązu
VIII. Gablota
Wykaz eksponatów: - odłupki i wióry w tym narzędzia krzemienne – 267 szt.
- siekiery krzemienne – 5 szt.
- mikrosiekiery krzemienne – 4 szt.
- grociki krzemienne – 17 szt.
- rdzeń krzemienny – 1 szt.
- fragmenty ceramiki – 4 szt.
Podpis: Krzemienne siekiery, narzędzia z wiórów i odłupków, grociki, rdzeń i fragmenty
ceramiki z neolitu i wczesnego okresu epoki brązu
IX. Gablota
Wykaz eksponatów: - siekiery krzemienne – 16 szt.
- dłuta krzemienne – 3 szt.
- odłupki i wióry krzemienne – 64 szt.
- grociki krzemienne – 7 szt.
Podpis: Krzemienne siekiery, dłuta, narzędzia z wiórów i odłupków i grociki z neolitu i
wczesnego okresu epoki brązu
X. Gablota
Wykaz eksponatów: - siekiery krzemienne – 8 szt.
- dłuto krzemienne – 1 szt.
- wiórki i odłupki krzemienne – 106 szt.
- rdzeń krzemienny – 1 szt.
- półwytwór siekiery – 1 szt.
- surowiak krzemienny – 1 szt.
- siekieromłot kamienny – 1 szt.
Podpis: Krzemienne siekiery i ich półwytwory, dłuto, narzędzia z wiórów i odłupków, rdzeń ,
surowiak i siekieromłot kamienny z neolitu i wczesnego okresu epoki brązu
XI. Gablota
Wykaz eksponatów: - siekiery krzemienne – 9 szt.
- narzędzia z wiórów i odłupków krzemiennych – 74 szt.
- grociki krzemienne – 19 szt.
Podpis: Krzemienne siekiery , narzędzia z wiórów i odłupków i grociki z neolitu i wczesnego
okresu epoki brązu
XII. Gablota
Wykaz eksponatów: - płyty kamienne do szlifowania siekier – 3 szt.
- siekiery krzemienne – 2 szt.
- siekiera kamienna – 1 szt.
- płyty kamienne do szlifowania – 3 szt.
Podpis: Płyty kamienne do szlifowania siekier krzemiennych i kamiennych
XIII. Gablota
Wykaz eksponatów: - kamień żarnowy wklęsły – 1 szt.
- żarna kamienne dwuczęściowe – 2 szt.
- rozcieracze kamienne kuliste – 13 szt.
Podpis: Żarna i rozcieracze kamienne
XIV. Gablota
Wykaz eksponatów: - gliniane popielnice kultury łużyckiej – 11 szt.
- grociki krzemienne – 7 szt.
- grociki z brązu – 58 szt.
- nożowaty przedmiot ( sztylet?) żelazny – 1 szt.
Podpis: Gliniane popielnice kultury łużyckiej i grociki krzemienne z epoki brązu
Scytyjskie grociki z brązu – VIII – IV wiek p.n.e.
Nożowaty przedmiot żelazny ( sztylet?)- ok. poł. I tys. p.n.e.
XV. Gablota
Wykaz eksponatów: - żelazne bełty strzał do kuszy – 5 szt.
- groty do strzał z łuku – 15 szt.
- groty żelazne – 7 szt.
- noże żelazne – 2 szt.
- krzesiwo żelazne – 1 szt.
- żelazne okucie buta – 1 szt.
- żelazne sprzączki lirowate – 2 szt.
- kółka żelazne – 2 szt.
- naczynie gliniane – 1 szt.
- miniaturowy toporek z brązu – 1 szt.
- okucie pochwy sztyletu – 1 szt.
- fragment rudy żelaza – 1 szt.
- żelazne noże kaletnicze do obróbki skóry – 2 szt.
14 skałki krzemienne – 4 szt. - groty żelazne – 2 szt.
Podpis: Zabytki z okresu wczesnego średniowiecza, średniowiecza i nowożytnego
Żelazne bełty strzał do kuszy
Groty do strzał z łuku
Groty żelazne
Noże żelazne
Krzesiwo żelazne
Żelazne okucie buta
Żelazne kółka i sprzączki lirowate
Naczynie gliniane
Miniaturowy toporek z brązu
Okucie pochwy sztyletu
Fragment rudy żelaza
Żelazne noże kaletnicze do obróbki skóry
Skałki krzemienne
Groty żelazne - Plansza foto: Rogowe i kamienne narzędzia do obróbki krzemienia, wym. 65 x 80 cm.
- Plansza foto: Rekonstrukcja obróbki skóry drapaczem krzemiennym, wym. 65 x 80 cm.
- Plansza foto: Rekonstrukcja ścinania zboża sierpem z krzemiennymi wkładkami, wym. 65 x
80 cm. - Plansza foto: Rekonstrukcja ścinania zboża sierpem z wióra krzemiennego, wym. 65 x 80 cm.
- Plansza foto: Rozcieranie ziaren zboża w kamiennych żarnach. Płyta kamienna do szlifowania
siekier krzemiennych i kamiennych, wym. 65 x 80 cm. - Plansza foto: Rekonstrukcja stosu ciałopalnego. Popielnice gliniane na cmentarzysku kultury
łużyckiej z epoki brązu, wym. 65 x 80 cm.
Monitor do prezentacji programów edukacyjnych, filmów, animacji i fotografii.
XVI. Gablota
Wykaz eksponatów: - kopalne muszle małży ostryg – 38 szt.
Podpis: Muszle małży ostryg – kreda górna, ok. 70 mln lat Roztocze Środkowe
XVII. Gablota
Wykaz eksponatów: - kopalne jeżowce 17 szt.
- odciski małży – 32 szt.
- odciski ślimaków – 15 szt.
Podpis: Kopalne jeżowce, małże i ślimaki – kreda górna, ok. 70 mln lat Krasnobród –
kamieniołom
XVIII. Gablota
Wykaz eksponatów: - fragmenty skał z odciskami liści – 44 szt.
Podpis: Odciski liści drzew – kreda górna, ok. 70 mln lat Krasnobród, Kosobudy, Obrocz
XIX. Gablota
Wykaz eksponatów: - fragmenty skał z odciskami gałązek drzew iglastych i kory drzew – 18 szt.
- fragmenty skał z odciskami owoców magnolii – 5 szt.
- kopalne gąbki – 12 szt.
Podpis: Fragmenty skał z odciskami gałązek drzew iglastych i kory drzew – kreda górna, ok. 70
mln lat
Fragmenty skał z odciskami owoców magnolii – kreda górna, ok. 70 mln lat Krasnobród –
kamieniołom
Kopalne gąbki – kreda górna, ok. 70 mln lat Krasnobród – kamieniołom
XX. Gablota
Wykaz eksponatów: - amonity – 9 szt.
Podpis: Amonity
XXI. Gablota
Wykaz eksponatów: - amonity – 15 szt.
Podpis: Amonity
XXII. Gablota
Wykaz eksponatów: - rozpołowiona konkrecja z odciskiem ryby – 2 szt.
- amonity – 23 szt.
- odciski małży i ślimaków – 7 szt.
- odciski łusek ryby – 2 szt.
- zęby rekina – 4 szt.
- belemnity – 20 szt.
- muszle ostryg – 2 szt.
- odciski małży, korali i ślimaków – 45 szt.
Podpis: Rozpołowiona konkrecja z odciskiem ryby
Amonity
Odciski małży i ślimaków
Odciski łusek ryby
Zęby rekina
Belemnity
Muszle ostryg
Odciski małży, korali i ślimaków - Plansza – SKAMIENIAŁOŚCI KREDY GÓRNEJ wiek ok. 70 mln lat
- Plansza – Jan Sitek prezentujący kolekcję
- Plansza – Tablica chronologiczna epok geologicznych.
Za filarem złożona duża ilość fragmentów skamieniałego drewna i drewniana barć.
Serdecznie zapraszamy.